Start  •  Język norweski  •  Norwegia  •  Kurs języka norweskiego  •  Forum  •  Linki  •  Nasz zespół  •  Norsk

Norwegia

Informacje ogólne

Norwegia jest krajem europejskim, umiejscowionym w północnej części kontynentu, na półwyspie skandynawskim, archipelagu Jan Mayen i wyspy Svalbard. W kraju tym żyje około 4,7 mln obywateli. Norwegia jest przedostatnim europejskim krajem pod względem gęstości zaludnienia, która wynosi 14,7 mieszkańca na 1 km². Norwegia jest monarchią konstytucyjną. Według konstytucji, król ma bardzo szeroką władzę, m.in. wybiera Radę Państwa, w skład której wchodzi premier i co najmniej siedmiu członków, egzekwuje podatki, mianuje wszystkich urzędników cywilnych, kościelnych i wojskowych, jest naczelnym dowódcą sił lądowych i morskich, ma też prawo łaski. W rzeczywistości władza wykonawcza spoczywa jednak w rękach rządu, na czele którego stoi premier. Władza ustawodawcza jest w rękach Stortingu, czyli odpowiednikiem naszego parlamentu. Konstytucja Norwegii obowiązuje od 17 maja 1814 roku, z późniejszymi zmianami.

Historia - Norwegia w czasach prehistorycznych

Tereny dzisiejszej Norwegi zaludnione zostały około 10.000 lat temu, po tym jak wycofało się z tych rejonów wielkie zlodowacenie. Ówcześni ludzie zasiedlający zimną północ osiedlali się w niewielkich grupach, a utrzymywali się głównie dzięki polowaniu na renifery, które świetnie sobie radzą w tak trudnych warunkach. Polowano także na jelenie, niedźwiedzie, łosie i ryby. Badania naukowe wskazują, że ciężar ogromnej pokrywy lodowej sprawiał, że ocean dosięgał brzegów o około 200 metrów powyżej dzisiejszego poziomu morza. Osadnicy zajęli się rolnictwem około 5.000 lat temu, głownie na terenach południowych, w szczególności w okolicach fiordu Oslo. Znaleziono wiele narzędzi rolniczych, które pochodzą z epoki brązu, czyli około 1500-500 roku przed naszą erą, także w okolicach Oslo, ale i też w rejonie Finnmark, daleko na północy. Znaleziska wskazują, że ówcześni ludzie żyli w grupach i musieli ze sobą współegzystować. Archeologowie odkryli także groby pochodzące z okresu rzymskiego z około 0 do 400 roku naszej ery, które dowodzą powiązań z cywilizacjami z południa Europy. Z tego okresu pochodzą także liczne znaleziska przedmiotów codziennego użytku ze szkła i brązu oraz broni. W tym czasie na ziemiach nordyckich narodziła się sztuka pisania w postaci pisma runicznego. W okresie 400-550 roku na terenach dzisiejszej Norwegii miały miejsce wielkie migracje, podobnie jak w całej Europie w tym czasie. Najprawdopodobniej nastąpiło swego rodzaju przeludnienie na tych terenach, ponieważ jak wskazują badania, nowe farmy zaczęły powstawać na terenach peryferyjnych. W tym okresie zaczęto też wznosić systemy obronne w postaci warowni, co wskazuje że czasy nie były spokojne i trzeba było się bronić przed napadami okolicznych plemion.

Historia - Epoka Wikingów

Epoka wikingów datowana na około 800-1050 roku naszej ery wyznacza koniec czasów prehistorycznych. Datą która jest często przyjmowana jako początek wikingów jest rok 793, kiedy to ludzie północy napadli i zrabowali klasztor w Lindisfarne, znajdujący się na wybrzeżu Anglii. Jako koniec ich epoki przyjmuje się bitwę pod Stamford Bridge w Anglii z 1066 roku, którą wikingowie pod wodzą króla Haralda III Srogiego przegrali. Wikingowie są swego rodzaju symbolem i dumą Norwegów, a ich historia jest owiana licznymi legendami. Nie istnieją żadne źródła pisane z tego okresu, dlatego też cała wiedza o tych czasach pochodzi z wykopalisk archeologicznych oraz z sag, które były przekazywane ustnie z pokolenia na pokolenie, a następnie spisane w późniejszych czasach. Wikingowie są najczęściej przedstawiani jako zbóje, którzy rabowali, gwałcili, brali niewolników i zostawiali po sobie spaloną ziemię. Jest to jednak obraz przesadzony, ponieważ oprócz rabowania trudnili się także handlem, a czasem przybywali z misją pokojową, aby kolonizować nowe tereny. Norwescy wikingowie dotarli i osiedlali się na takich terenach jak Islandia, Grenlandia, Szetlandy, Hebrydy, Orkady, wyspie Man, na terenach Szkocji i Irlandii. Ciekawostką jest, że Dublin, stolica Irlandii, założony został właśnie przez wikingów około roku 840 i zostawał pod ich kontrolą aż do 1171 roku. Wikingowie słynęli ze swoich szybkich łodzi i byli znani ze swoich nieprzeciętnych zdolności nawigacyjnych. Na terenie dzisiejszej Norwegii potworzyły się liczne rodzaje wspólnot, których powstanie zapoczątkowało długi proces jednoczenia się państwa norweskiego. Za punkt zwrotny procesu jednoczenia przyjmuje się bitwę pod Hafrsfjord, która miała miejsce w okolicach dzisiejszego Stavanger, około 872 roku. Wtedy to lokalny król Harald I Pięknowłosy, dzięki zwycięstwu umocnił swoją pozycję władcy na wielkich obszarach kraju. Zapoczątkowany wtedy proces zjednoczenia trwał przez kolejne dziesięciolecia, niosąc ze sobą wiele lokalnych zatargów i bitew między zwaśnionymi plemionami. W tym czasie w Norwegii pojawili się też pierwsi misjonarze, a pierwszy kościół zbudowany został w Moster w 995 roku z inicjatywy króla Olava Tryggvasona. Przyjmuje się, że państwo zostało ostatecznie zjednoczone około 1060 roku.

Historia - Średniowiecze

Momentem przełomowym w historii Norwegii jest rok 1130, który uważa się za początek epoki dojrzałego średniowiecza. Rozpoczął się wtedy lokalny konflikt i wojna domowa, która trwała aż do 1227 roku, a przyniosła umocnienie się roli Kościoła oraz powstanie i rozwój ośrodków i społeczności miejskich. W okresie tym doszło do utrwalenia niezależnej państwowości norweskiej w formie samodzielnego królestwa. W tym czasie, pomimo konfliktów, urosła znacznie liczba ludności na terenach Norwegii, co świadczy o postępie cywilizacyjnym jaki się wtedy dokonał. Wraz z przejmowaniem kontroli przez Kościół i Koronę nad coraz to większymi terenami, rozrastała się władza i administracja publiczna. Na początku XIII wieku, za panowania króla Haakona V, Oslo zyskało status stolicy państwa Norweskiego. W tym czasie zniknęło niewolnictwo, tak popularne za czasów wikingów, a także zmienił się status chłopów, którzy z wolnych gospodarzy zmienili się w dzierżawców, najczęściej dzierżawców wieczystych. Norwescy chłopi mieli więc status ludzi wolnych, co było w tym czasie raczej rzadkością na kontynencie. Dochody państwa jak na standardy europejskie, były bardzo niewielkie i ledwo wystarczały na rozbudowę aparatu państwa oraz infrastruktury. Kiedy w 1350 roku wybuchła epidemia dżumy, populacja Norwegii zmniejszyła się o ponad połowę, co było dotkliwym ciosem dla funkcjonowania królestwa. Zaistniała sytuacja zmusiła króla i możnowładztwo do poszukiwania innych źródeł dochodu, głównie na ziemiach feudalnych, a także do zawiązywania unii politycznych z Danią i Szwecją. Zawiązując kolejne unie personalne i mieszając królewską krew, norweskie możnowładztwo stale traciło swoją pozycję na rzecz silniejszego sąsiada.

Historia - Unia z Danią

Schyłek średniowiecza przyniósł gospodarczy upadek państwa norweskiego, co miało swoje polityczne konsekwencje. Dania, najsilniejszy kraj nordycki, bardzo w tym czasie umocniła swoją pozycję. Na norweskie wysokie stanowiska urzędnicze mianowano głównie duńskich i niemieckich możnych, a majątki ziemskie i rezydencje biskupów zostały przejęte przez obcych. Wraz z utratą wpływów norweskiego możnowładztwa, społeczeństwo norweskie powolnie traciło możliwość samostanowienia. W 1450 roku podpisano z Danią traktat, który miał być gwarancją równouprawnienia obu państw, a miał on zabezpieczać pozycję Narodowej Rady Królewskiej przy elekcji króla. W rzeczywistości traktat nigdy nie był przestrzegany, w konsekwencji czego Norwegia przestała być suwerennym królestwem od 1536 roku. Podczas zgromadzenia narodowego w Kopenhadze, król Chrystian III zobowiązał się wobec możnowładztwa duńskiego, że Norwegia stanie się prowincją Danii. Skutkowało to rozwiązaniem Narodowej Rady Królewskiej oraz utratą autonomii kościoła. Bliski związek z Danią prowadził do konfliktów zbrojnych ze Szwecją oraz mocarstwami rejonu bałtyckiego. W roku 1660 Zgromadzenie Stanów Generalnych w Kopenhadze wybrało Fryderyka III na następcę tronu oraz wyznaczyło mu zadania przygotowania obu królestwom konstytucji, czego konsekwencją było wprowadzenie w obu monarchii absolutnej. Pod względem gospodarczym oba państwa były traktowane jako nierozdzielna całość. Dlatego też Dania miała monopol na handel zbożem w Norwegii, a Norwegia miała monopol na handel żelazem w Danii. Aby stworzyć rodzime bogate mieszczaństwo, w 1662 roku wprowadzono miejskie przywileje handlowe, które dawały ich mieszkańcom wyłączność na skup drewna od chłopów i tartaków. Wraz ze wzrostem ekonomicznym i bogaceniem się tej warstwy społecznej, dojrzewała w niej samoświadomość narodowa. Duńczycy chcieli w tym czasie uczynić z Kopenhagi gospodarcze centrum unii, co skutkowało np. tym, że norwescy kupcy byli zmuszeni do handlu własnym drewnem tylko za pośrednictwem duńskiej stolicy. Spowodowało to narastający sprzeciw po stronie norweskiego mieszczaństwa, któremu trudno było konkurować z ogromnymi duńskimi przedsiębiorstwami. Wtedy też pojawiły się pierwsze żądania utworzenia norweskiego banku narodowego oraz pierwszego norweskiego uniwersytetu. Duńczycy bardzo długo opierali się żądaniom bojąc się wzrostu niezależności i świadomości odrębności narodowej. Ulegli dopiero za panowania króla Fryderyka VI, który przyzwolił na założenie uniwersytetu w Oslo w 1811 roku. Unia z Danią trwała 434 lata.

Historia - Unia ze Szwecją

Początek XIX wieku to wojny napoleońskie, w których Dania stanęła po stronie Francji. Szwecja, drugi wielki sąsiad Norwegi, była częścią koalicji anty napoleońskiej. W roku 1813 rozegrała się wielka bitwa pod Lipskiem, w której Napoleon wraz ze swym duńskim sojusznikiem poniósł dotkliwą klęskę. Zaraz po tym wydarzeniu, siły sprzymierzone przeprowadziły atak dyplomatyczny i militarny na królestwa Norwegii i Danii. Król Fryderyk VI uległ presji i w styczniu 1814 roku rozwiązał przymierze z Napoleonem oraz oddał Norwegię Szwedom, jako ich trofeum wojenne. W podpisanym porozumieniu zapisane zostało, że Norwegia ma docelowo stać się znowu suwerennym państwem, połączonym unią personalną ze Szwecją. W proklamacji ogłoszonej przez szwedzkiego króla Karola XIII stwierdzono, że Norwegia ma uzyskać status państwa niezwisłego, z własną konstytucją, rządem, parlamentem i prawem do nakładania podatków. Mimo tych deklaracji, zerwanie unii z Danią nie spotkało się wśród elit duńskich i norweskich z entuzjazmem. 17 maja 1814 roku w Eidsvoll Norwegia zadeklarowała swoją konstytucję. W dzisiejszych czasach dzień 17 maja jest świętem narodowym, dniem konstytucji. Wydarzenia w Norwegii nie spodobały się Szwedom, po nieskutecznych naciskach dyplomatycznych zdecydowali się na interwencję militarną, która doprowadziła do zduszenia rewolty i podpisania w sierpniu układu w Moss. Na mocy porozumienia Szwedzi zaakceptowali nową norweską konstytucję, dodając swoją nowelizację, która stanowiła o unii między Szwecją i Norwegią1. Dzięki uchwaleniu konstytucji Norwegia uzyskała własny parlament, rząd z administracją centralną oraz Sąd Najwyższy, który zaczął działalność od 1815 roku. Powstał także niezależny Norweski Bank Centralny na mocy aktu z 14 czerwca 1816 roku, ale w pełni operatywny był dopiero od roku 1819. Dzięki posiadaniu własnego banku centralnego, Norwegia uzyskała swoją własną walutę Koronę Norweską. Początkowo waluta była bardzo niestabilna i ulegała wielu fluktuacjom w stosunku do innych walut. Z tego powodu w roku 1823 rząd i Norweski Bank Centralny wspólnymi siłami wprowadziły wymienialność korony na srebro. Mimo wprowadzenia bardzo korzystnej konstytucji, zerwanie unii personalnej z Danią doprowadziło państwo norweskie do wieloletniego i głębokiego kryzysu gospodarczo-ekonomicznego. Norweska gospodarka została zamknięta dla rynków międzynarodowych, co w konsekwencji doprowadziło do bankructwa wielu kapitalistów w kraju. Najbardziej bolesne okazało się zerwanie handlu z Danią i niemożność eksportowania drewna do Wielkiej Brytanii. Ceny towarów uległy dużej fluktuacji, co destabilizowało całą gospodarkę. Sytuacja w kraju zaczęła się stopniowo poprawiać od około 1830 roku, wraz z poprawą sytuacji gospodarczej w całej Europie. Wtedy to wprowadzono regulacje celne i zliberalizowano handel. Norweska gospodarka znowu została otwarta na świat co przełożyło się na wprowadzenie nowych metod w rolnictwie, powstanie pierwszych fabryk włókienniczych, założenie pierwszych linii telefonicznych i zbudowanie linii kolejowej. Wraz z poprawą w gospodarce nastąpił rozkwit polityczny w Norwegii. W 1884 roku powstały pierwsze partie polityczne, radykalna Partia Pracy oraz Partia Konserwatywna. Rok ten uważa się też za datę powstania parlamentaryzmu w Norwegii. Rozpoczęła się walka o uzyskanie pełnej niezależności, co spotkało się ze oporem ze strony Szwecji, niechętnej jakimkolwiek zmianom. Jednak w wyniku nacisku różnych grup oraz gry politycznej doprowadzono do zerwania unii. Szwecja zażądała negocjacji o warunkach zerwania unii oraz rozpisania ogólnonarodowego referendum, które miało zadecydować o rozwiązaniu bądź pozostaniu Norwegii w unii ze Szwecją. Ostatecznie referendum odbyło się w sierpniu 1905 roku, kiedy to 368 392 Norwegów zagłosowało za rozwiązaniem unii, a jedynie 184 osoby oddały swój głos sprzeciwu. Rozwiązanie unii oraz wolność stały się faktem.

Historia - Niepodległość

W referendum dającym norwegom niezależne państwo rozstrzygnięto także formę rządów i ustrój. Większość zdecydowała się wskazać ma monarchię, nie zaś na republikę. Rozpoczęła się gorąca dyskusja nad obsadzeniem tronu. Tu już nie decydowała większość ale norweski parlament (nor. Storting), który wybrał duńskiego Księcia Karola na nowego monarchę. Książę Karol był żonaty z Księżniczką Maud, córką Edwarda VII, monarchy Wielkiej Brytanii. Para miała też syna, który naturalnie był przyszłym następcą tronu. Nowa para królewska przybyła do Oslo 25 listopada 1905 roku. Książę Karol przysiągł wierność konstytucji norweskiej oraz przyjął nowe imię Haakan VII. Od momentu odzyskania niezależności rosła stopniowo liczba ludności w kraju. W roku 1905 liczebność Norwegów wynosiła około 2 300 000 osób, a przez następne sto lat podwoiła się. Od początków odzyskania niezależności, Norwegia starała się być politycznie państwem neutralnym, tak aby nie angażować się w żadne konflikty i nie sprowadzić groźby wojny w kraju. Norwegia starała się jednak prowadzić aktywną politykę zagraniczną, angażując się głównie w działania na rzecz podpisywania międzynarodowych umów arbitrażowych. Ten sposób prowadzenia polityki zagranicznej cieszył się wśród Norwegów masowym poparciem.

Historia - I Wojna Światowa

Podczas I Wojny Światowej Norwegii udało się zachować neutralność, a wojna ominęła kraj. Niestety w trakcie wojny na morzu, norweska flota poniosła liczne, zazwyczaj przypadkowe straty. Główną przyczyną zatonięć były miny głębinowe oraz wojna podwodna. W wyniku działań wojennych życie straciło blisko 2000 marynarzy norweskich. Wojna to jednak także dobry czas na lepszy utarg i wzmożony handel. Sytuacja ekonomiczna Norwegii podczas I Wojny Światowej poprawiła się na tyle, że stać było państwo na wykup dużych przedsiębiorstw będących pod kontrolą kapitału zagranicznego. Przykładem może tu być przejęcie kontroli nad zagłębiem węglowym w Spitsbergenie, na wyspach Svalbard.

Historia - Okres międzywojenny

Wojna Światowa wymusiła częstą komunikację i współpracę pomiędzy państwami skandynawskimi. W wyniku tych wzmożonych kontaktów i pożogi jaką zostawiła po sobie I Wojna Światowa, Norwegia postanowiła zmienić swoją izolacyjną politykę i zaangażować się w sprawy międzynarodowe. W 1920 roku Norwegia przystąpiła z wielkim zaangażowaniem do Ligi Narodów. Tuż przed wybuchem II Wojny Światowej to właśnie Norweg Carl Joachim Hambro był przewodniczącym Ligi, jednocześnie pełniąc obowiązki marszałka w norweskim parlamencie. Głównym celem jaki stawiały sobie państwa zebrane w lidze, było zachowanie pokoju. Niestety polityka zachowywania pokoju bez użycia siły nie sprawdziła się i okazała się "chowaniem gowy w piasek". Kolejna, II Wojna Światowa przyniosła niespotykane wcześniej w Europie straty. Lata dwudzieste XX wieku przyniosły prawie całemu światu globalny kryzys gospodarczy, nie ominął on także Norwegii. Zła polityka pieniężna rządu doprowadziła do drastycznego spadku wartości korony norweskiej, a sytuację pogarszały bardzo niewielkie rezerwy walutowe, które bardzo szybko się skończyły. Kilka norweskich banków zbankrutowało w wyniku zaistniałej sytuacji. Wielkie straty poniosły firmy handlowe i transport morski. Jednocześnie rozpoczęły się zamieszki i protesty społeczne. Robotnicy norwescy, będący pod wielkim wpływem idei socjalistycznych, wywalczyli sobie w 1920 roku znaczne podwyżki. W wyniku kryzysu ich zarobki musiały jednak być zredukowane, co spotkało się z wielkim niezadowoleniem i masowymi protestami i strajkami. W latach 1921-22 PKB drastycznie zmniejszał się PKB o około 10%, w roku 1924 Norwegia powróciła na ścieżkę wzrostu, a PKB urósł w ujęciu roczny o 17%. Poprawa nie była jednak długotrwała, dwa lata później w 1926 roku PKB znowu drastycznie zmalał kurcząc się o 10%. W latach trzydziestych udało się ustabilizować gospodarkę, która wróciła na ścieżkę stabilnego rozwoju. Rozpoczął się wtedy wzrost gospodarczy dochodzący nawet do 10% na niedługo przed wybuchem II Wojny Światowej. Wzrosły płace i generalnie sytuacja ekonomiczna kraju się poprawiła. Dochód narodowy wzrósł w ciągu 4 lat (1936-39) aż o 1,4 mld koron, co było wielką sumą w tych czasach dla budżetu. Zbliżająca się wojna wywołała w Norwegii dyskusję o własnej armii i zbrojeniach. Z czasem zrobiła się to pierwszoplanowa kwestia. Wcześniej socjaliści, przy cichym poparciu liberałów stanowczo sprzeciwiali się zwiększeniu wydatków na armię. W 1936 roku władzę przejęła Partia Pracy tworząc rząd przy wsparciu Partii Chłopskiej, a premierem rządu został Johan Nygårdsvold. Wtedy też zwiększono wydatki na armię, jednak było już zbyt późno na zbudowanie siły, która mogłaby się przeciwstawić najeźdźcą.

Historia - II Wojna Światowa

Norweska deklaracja neutralności nie miała wielkiego znaczenia dla planów Adolfa Hitlera. Poprzez swoje położenie geograficzne bliskie Wielkiej Brytanii, Norwegia była ważnym punktem strategicznym dla hitlerowskich Niemiec. Atak nastąpił 9 kwietnia 1940 roku. Pomimo pomocy militarnej ze strony Wielkiej Brytanii i Francji, po 2 miesiącach Norwegia skapitulowała. Rodzina Królewska oraz najwyżsi urzędnicy państwowi uciekli do Wielkiej Brytanii, gdzie prowadzili swoją działalność. W Oslo powstał rząd kolaborantów z niesławnym norweskim faszystą Vidkun'em Quisling'iem na czele. Największym wkładem jaki Norwegia wniosła w walkę z hitleryzmem była jej flota handlowa, która składała się z ponad 1000 statków. Brała ona udział w wielu operacjach Sił Sprzymierzonych. Rząd oraz Rodzina Królewska powrócili z emigracji 7 czerwca 1945 roku. W wyniku działań wojennych życie straciło 10 262 Norwegów, około 40 000 było więzionych w obozach koncentracyjnych bądź więzieniach.

Historia - Okres powojenny

Po wojnie Norwegia nadal chciała pozostać neutralna, nie angażując się w możliwe konflikty pomiędzy mocarstwami. Zawsze była tam mocna wiara, wcześniej w Ligę Narodów, później w Organizację Narodów Zjednoczonych, jako gwarantów pokoju na świecie. Pierwszym sekretarzem generalnym został właśnie Norweg, Trygve Lie. Wraz z eskalacją napięć między Wschodem a Zachodem, Norwegia musiała zmienić swoją politykę zagraniczną. W latach 1948-1951 przyjęła 2,5 miliarda koron pomocy w ramach tak zwanego Planu Marshalla. Pojawiły się też inicjatywy, aby zorganizować państwa nordyckie w sojusz militarny, szybko jednak się z nich wycofano. W roku 1949 Norwegia przystąpiła do paktu NATO, którego członkiem jest do dzisiaj. W pierwszych wyborach po wojnie do władzy wróciła Partia Pracy, a celem nowego rządu była odbudowa kraju w przeciągu 5 lat. Drugim celem była industrializacja kraju, poprzez skupienie się na przemyśle ciężkim. Już w 1946 roku PKP oraz produkcja przemysłowa przekroczyły te z roku 1938, co było dużym sukcesem. W roku 1949 rzeczywisty kapitał państwa przekroczył poziom sprzed utraty niepodległości. Swoje zrobiły też pieniądze z Planu Marshalla. Dzięki temu zastrzykowi gotówki w roku 1951 PKB rósł nawet o 15%. Lata sześćdziesiąte to epoka ropy naftowej. Odwierty wykonywane na dnie Morza północnego ujawniły bogate zasoby tegoż drogocennego surowca oraz gazu ziemnego. W późniejszym czasie okryto złoża ropy także na Morzu Norweskim oraz Morzu Barentsa. To właśnie na Morzu Norweskim, w okolicach środkowej części Norwegii znajdują się największe pokłady roponośne, stamtąd pochodzi też większość obecnego wydobycia.

Gospodarka

Norwegia jest wysoko rozwiniętym krajem. Norweski PKB wynosił w 2006 roku nominalnie 335.281 dolarów, a po zmierzeniu parytetem siły nabywczej 191.747 dolarów. PKB per capita wynosił nominalnie 72.306 dolarów (2. miejsce na świecie po Luksemburgu), a po zmierzeniu parytetem siły nabywczej 43.574 dolarów (3. miejsce na świecie). Podatki stanowią 46% PKB, przy czym dużą cześć dochodów budżetowych stanowią dochody z państwowych firm wydobywczych. Wskaźnik Giniego, czyli poziom rozpiętości w dochodach, wynosi 26 i należy do niższych na świecie. Od momentu odkrycia pierwszych złóż ropy naftowej w 1969 roku na terenie morza Północnego, gospodarka norweska mogła się rozwijać o wiele szybciej. Z biednego państwa położonego na peryferiach Europy i często nazywanego "młodszym bratem Szwecji", Norwegia urosła w potęgę na skalę światową. Już dziś jest jednym z najpotężniejszych eksporterów ropy naftowej i gazu ziemnego, zaraz po Arabii Saudyjskiej i Rosji. Nieprzerwany strumień nowych zasobów finansowych diametralnie zmienił gospodarkę norweską, ale także sprawił zawirowania na rynku, co zmusiło polityków i ekonomistów do podjęcia prób przejęcia kontroli nad strumieniem bogactwa oraz wydarzeniami. W maju 1963 roku Norwegia zapewniała sobie suwerenne prawo do zasobów naturalnych na Morzu Północnym. Licencję numer 001 na odwiert otrzymała firma ExxonMobil. Sprowadzono z USA platformę wiertniczą o nazwie "Ocean Traveler", która dokonała pierwszego odwiertu 19 lipca 1966 roku. Niestety po 84 dniach wiercenia, po wydrążeniu w dnie morza szybu głębokiego na 93 metry, okazało się że odwiert jest suchy. Przełom nastąpił 21 sierpnia 1969 roku, kiedy to do ropy dowierciła się inna firma "Philips Petroleum", a szczęśliwego odwiertu dokonała platforma o nazwie "Ocean Viking". Wcześniej "Philips Petroleum" przeszukała rejon Morza Północnego należący do Danii i Wielkiej Brytanii, bez skutku. Odwierty zostały potwierdzone przez naukowców oddelegowanych przez rząd norweski przed końcem roku 1969, wtedy było już wiadomo na pewno, że Norwegia ma ropę. Roponośne pole nazwano "Ekofisk", jest ono eksploatowane do dzisiaj.

Pensjonsfond

Większość pieniędzy pochodzących ze sprzedaży ropy trafiała na rynek lokalny co miało wpływ na wzrost inflacji, która z kolei spowodowała perturbacje ekonomiczno-gospodarcze. Z powodu niestabilnych i rosnących cen wzrosła niepewność ekonomiczna, która wpłynęła na osłabienie się realnej stopy procentowej, a to spowodowało że spadały oszczędności. Napływ dodatkowego pieniądza do obiegu spowodował, iż zarówno państwo jak i społeczeństwo zwiększyło swoje potrzeby konsumpcyjne poprawiając standard życia. Rosnąca inflacja i niepewność ekonomiczna osłabiła także tempo wzrostu gospodarczego. Rósł nieprzerwanie sektor paliwowy i dochody z niego, natomiast w tych warunkach cierpiały inne gałęzie przemysłu. Państwo próbując walczyć z inflacją podwyższyło stopy procentowe, co w następstwie spowodowało bankructwo wielu przedsiębiorców i osób prywatnych, a także mocny wzrost bezrobocia. Tak gwałtowny spadek koniunktury w Norwegii odnotowany był po raz ostatni w latach 20 podczas kryzysu globalnego. W 1986 roku rząd zadecydował o dewaluacji norweskiej korony. Rozpoczęła się narodowa debata na temat właściwego spożytkowania ogromnego zastrzyku pieniądza. Długie dyskusje parlamentu i rządu na temat wykorzystania dochodów z sektora petrochemicznego, dały pozytywny wynik. Norwegowie wypracowali własny model zarządzania funduszami z ropy i gazu. Rząd zadecydował, iż pieniądze nie będą w sposób bezpośredni trafiały na rynek, ale zostaną zainwestowane i złożone na odpowiedni fundusz naftowy. Nowo powstały fundusz miał być zabezpieczeniem finansowym dla przyszłych pokoleń, kiedy strumień pieniądza z czarnego złota by się skończył. Tak powstała idea powstania najbardziej unikatowego funduszu na skalę światową. Fundusz inwestycyjny został utworzony 22 czerwca 1990 roku. Parlament norweski przygotował akt prawny, na mocy którego powstał narodowy fundusz inwestycyjny, który został nazwany: Państwowym Funduszem Naftowym (nor. Statens Petroleumsfond). Zadania kontroli i zarządzania funduszem zostały rozdzielone na dwie niezależne od siebie instytucje, Ministerstwo Finansów oraz Narodowy Bank Norwegii. Ponieważ do funduszu napływają ogromne pieniądze, z czasem co bardziej populistyczne partie polityczne zaczęły wysuwać żądania wydawania pięniedzy pochodzących ze sprzedaży ropy. W 2006 roku nastąpiła rzecz, która mogłaby dać do myślenie naszym polskim politykom. Otórz rząd przeciwstawiając się żądaniom większego wydatkowania pieniędzy, zmienił nazwę z Petroleumsfond (fundusz olejowy), na Pensjonsfond (fundusz emerytalny). Zmiana nazwy miała podłoże pedagogiczno-psychologiczne i była bardzo sprytnym ruchem socjotechnicznym. Większość mieszkańców Norwegii nie utożsamiało starej nazwy "Petroleumsfond" według założenia, z funduszem inwestycyjnym dla przyszłych pokoleń, ale z funduszem olejowym, który gromadził ogromne zyski z opłat, podatków czy akcyz, wpłacane przez przemysł naftowy i gazowy. Takie wielkie pieniądze zawsze rozbudzają wyobraźnię i stają się celem ataku populistów. Wszystkie partie polityczne, zarówno te aktualnie rządzące jak i będące poza rządem, walcząc o poparcie jak największej grupy wyborców wielokrotnie wykorzystywały nazwę funduszu do własnych przepychanek, rozdzielając w swoich programach politycznych pieniądze funduszu. Obietnice polityków były na tyle realne, iż społeczeństwo norweskie zaczęło domagać się wykorzystywania części pieniędzy na sprawy bieżące. Szczególny nacisk położony był na obniżenie podatku dochodowego, innych podatków publicznych, opłat celnych, które w całości zasilały budżet państwa. Stąd też nowa nazwa dla funduszu "Pensjonsfond". O ile trudniej jest bowiem przekonać wyborcę do wydania pieniędzy z funduszu, z którego w przyszłości będzie wypłacana jego emerytura. Politycy automatycznie oparli się pokusie żądań wydatkowania pieniędzy Funduszu na inne, według nich, słuszne cele. Zmiana nazwy nie zawierała żadnych innych realnych zmian w polityce ekonomicznej rządu, gdyż chodziło głównie o psychologiczne zrozumienie istoty Pensjonsfond.

Natura

Południowa i środkowa Norwegia jest położona w strefie klimatu umiarkowanego morskiego, a północ (za kołem polarnym) w zakresie umiarkowanego chłodnego morskiego graniczącego na północnych wybrzeżach z subpolarnym. Norwegia słynie z piękna swojej natury. Największa atrakcją są słynne norweskie fiordy, czyli głębokie zatoki wrzynające się w ląd, często rozgałęzione, z charakterystycznymi stromymi brzegami miejscami dochodzącymi do 1000 metrów. Fiordy powstały przez zalanie żłobów i dolin polodowcowych. Najbardziej znanym fiordem jest Geirangerfjord. W 2005 r. wraz z Naeroyfjorden otrzymał on od National Geographic laur najlepiej na świecie zarządzanego miejsca światowego dziedzictwa UNESCO. Geirangerfjord wrzyna się w wysokie góry wąskim klinem wygiętym w kształt litery "S", a z jego stromych zboczy spływają warkocze wodospadów. W kraju znaleźć można wiele miejsc robiących równie duże, a może nawet większe wrażenie, ale zaletą Geiranger jest stosunkowo łatwy dojazd i bliskość do innych atrakcji takiach jak lodowiec Briksdalsbreen czy Trollsvegen (Droga Trolli). Inną słynną atrakcją Norwegii są Lofoty, (norw. Lofoten). Jest to archipelag na Morzu Norweskim u północno-zachodnich wybrzeży Norwegii, od stałego lądu oddzielony cieśniną Vestfjorden. Opisując to miejsce krótko, są to szpiczaste góry wystające wprost z morza. Warto się tam wybrać aby połowić gigantyczne ryby, podziwiać górzyste ukształtowanie powierzchni (maks. wysokość 1161 m n.p.m.) i silnie rozwiniętą linia brzegową. Klimat Lofotów jest umiarkowany chłodny, wybitnie morski, da się odczuć łagodzący wpływ Prądu Zatokowego. Średnia temperatura stycznia i lutego -1°C, lipca i sierpnia 12°C. Fantastyczne miejsce na odpoczynek blisko natury.

Kultura - Malarstwo

Najsłynniejszym norweskim malarzem i grafikiem jest Edvard Munch (ur. 12.XII.1863 - 23.I.1944), przedstawiciel eksprosjonizmu. Rysunku i malarstwa uczył się początkowo w Kristianii (dawna nazwa Oslo). Dzięki stypendium studiował przez trzy lata (1889-1892) w Paryżu, gdzie uległ wpływom malarstwa postimpresjonistycznego. Po powrocie z Paryża wystawił swoje prace w Kristianii, wywołując nimi ogromne zainteresowanie pewnego niemieckiego wielbiciela sztuki. Zaproszony przez niego do Berlina w 1892 ze swoimi obrazami stał się przyczyną skandalu artystycznego. W Berlinie nawiązał kontakt z tamtejszą cyganerią. Przyjaźnił się ze Stanisławem Przybyszewskim, jego żoną Dagny Juel Przybyszewską, Augustem Strindbergiem i innymi artystami z kręgu winiarni Zum Schwarzen Ferkel. Edvard Munch był pod wieloma względami artystą-nowatorem, zwłaszcza w dziedzinie grafiki, której technikę znacznie rozwinął. To on po raz pierwszy zastosował na szeroką skalę grafikę barwną. Jest autorem bardzo słynnego obrazu "Krzyk" (na zdjęciu).

Kultura - Literatura

Najsłynniejszym norweskim dramatopisarzem jest Henryk Ibsen (20.III.1828 - 23.V.1906). Pierwsze dramaty Ibsena zaliczyć można do nurtu narodowego romantyzmu - dramaturg był wówczas głównie pod wpływem utworów duńskiego pisarza Adama Oehlenschlägera. Widać to zwłaszcza w jego drugim utworze "Grób Hunów". Faza narodowego romantyzmu (1850-1863) zakończyła się w twórczości Ibsena wraz z "Pretendentami do tronu". Ibsen, rozczarowany postawą Norwegów w konflikcie między Danią a Prusami, porzucił raz na zawsze tematykę narodową, skupiając się na bardziej uniwersalnych tematach. Wiele dramatów napisanych po przełomie ukazuje sylwetki nieprzystosowanych do świata indywidualistów (Brand, Gregers Werle z "Dzikiej kaczki", Ruben ze "Gdy się zbudzimy spośród zmarłych"). W kolejnych latach Henryk Ibsen skupił się w swojej twórczości przede wszystkim na tematyce społeczno-obyczajowej, tworząc realistyczne dramaty bezlitośnie odsłaniające zakłamanie świata mieszczańskiego. Z tego okresu (1877-1882) pochodzą takie sztuki, jak "Podpory społeczeństwa", "Nora", zamienny tytuł "Dom lalki", "Upiory" oraz "Wróg ludu". W ostatnim okresie twórczości Henryka Ibsena (1884-1906) dostrzega się często elementy symbolizmu. Jednocześnie Ibsen kreśli głębokie portrety psychologiczne swoich postaci. O tym, jak doskonałym psychologiem był dramaturg, świadczyć może fakt, że Zygmunt Freud przywoływał w swoich esejach m.in. postać Rebeki West z "Rosmersholm". Ibsen był także mistrzem w budowaniu dialogu, w którym często powaga i wzniosłość ociera się niemal o patos, nigdy nie przekraczając tej cienkie granicy.

Kultura - Rzeźba

W świecie rzeźby najbardziej wyróżnił się Gustaw Adolf Vigeland (11.IV.1869 - 12.III.1943). Ci co odwiedzają Oslo w celach turystycznych, powinni koniecznie zobaczyć dzieło jego największe dzieło. Ponad połowę życia Vigeland poświęcił realizacji swojej idée fixe - kompozycji rzeźbiarsko-ogrodowej w Parku Frogner (nazywanym także Parkiem Vigelanda) w Oslo. Składa się ona z 212 rzeźb (przedstawiających łącznie prawie 600 postaci) wykonanych z kamienia i brązu. Początkiem koncepcji Vigelanda było złożone przez władze miasto zamówienie na projekt fontanny. Stopniowo projekt rozrastał się, obejmując figury wokół fontanny oraz rzeźby ozdabiające most łączący brzegi stawu w parku. Zwieńczeniem kompleksu parkowego jest Monolitten (Monolit) - ogromna kolumna zbudowana z 121 postaci nagich ludzi. Prace nad kompleksem parkowym rozpoczęły się już w 1907, a trwały aż do końca lat 40., i były kontynuowane po śmierci artysty. Gustaw Vigeland był właściwie jedynie projektantem rzeźb umieszczonych w parku - wszystkie prace rzeźbiarskie wykonywał zatrudniony przez niego zespół kamieniarzy, odlewników i kowali.